Antroponímia Sueva (III de V)




Abstract: An study on the personal names of the Suevi, a Germanic people which settled in Galicia and northern Portugal in 410 A.D.







11. REMISMUNDUS ˂ PG *REMISIMUNDUZ: 'Defensor da Paz' (?)



O rei Remismundo é mencionado por vez primeira no ano 465, como reunificador dos suevos, até entom enfrentados num conflito polo poder trás a derrota da dinastia Hermeriquinga. A sua política é de amizade cos godos, favorecendo a conversom dos suevos ao cristianismo arriano, e recebendo deles agasalhos e esposa. Durante o seu reinado impulsa umha nova expansom dos suevos, que tomam Lisboa e destroem parcialmente Coimbra dispersando e levando prisioneiros aos seus habitantes ao norte, o que produjo ataques pontuais dos godos.
Nom sabemos quando morreu Remismundo, já que Hidácio deixou de escrever para o 468.
É tamém mencionado por Jordanes, na forma Rimismundum, quem lhe da o apelativo de régulo. Penso que este apelativo nom é plenamente correcto, já que a sua política nom sempre está subordinada ao poder godo, como amossa a toma de Lisboa. Em quaisquer caso, Hidácio chama-o rei:
'Frumario mortuo Remismundus omnibus sueuis in suam ditionem regali iure reuocatis pacem reformat elabsam' (Idat. Chron. 219)
'Legatos Remismundus mittit ad Theudoricum, qui similiter suos ad Remismundum remittit, cum armorum adiectione vel munerum directa et coniuge quam haberet.' (Idat. Chron. 222)
'Suevi adversum Aunonensem seviunt plebem. Qua de causa legati a Theudorico ad Remismundum mittuntur in cassum spretique ab eo mox redeunt.' (Idat. Chron. 229)
'Per Theudoricum Salla legatus mittitur ad Remismundum regem Suevorum; qui reversus ad Gallias eum a fratre suo Eurico reperit interfectum.' (Idat. Chron. 233)
'Euuericus pari scelere quo frater succedit in regnum. Quo honore provectus et crimine legatos et ad imperatorem et ad regem dirigit Suevorum; quibus sine mora a Remismundo remissis eiusdem regis legati ad imperatorem, alii ad Wandolos, alii diriguntur ad Gothos.' (Idat. Chron. 234)
'Lusidius per Remismundum cum suis hominibus Suevis ad imperatorem in legatione dirigitur.' (Idat. Chron. 245)
Jordanes escreve:
'tunc Suavi rectoris sui interitum contuentes locorum sacerdotes ad Theoderidum supplices direxerunt. quos ille pontificali reverentia suscipiens non solum inpunitatem Suavorum indulsit, sed ut sibi de suo genere principem constituerent, flexus pietate concessit. quod et factum est, et Rimismundum sibi Suavi regulum ordmaverunt. his peractis paceque cuncta munitis, tertio decimo regni sui anno Theoderidus occubuit. (Jordanes, XLIV)



O nome de Remismundo é um composto de PG *remis- 'quietude, paz' e *munduz: 'Protector da Paz', ou similar. Este nome nom se volve a presentar na antroponímia galega altomedieval, mais si documentamos em Portugal outros como Rremestro, ou na Galiza Remisilli f. ou Remisarius, que tém deixado um extenso grupo de topónimos (Remesil, Remesar, Remiceiro...). Förstemann so recolhe para este tema os nomes, todos pouco frequentes, Rimis, Remisol (um bispo suevo do que já havemos falar), Remesarius e Remismundus (ADN: 1277).



12. VEREMUNDUS ˂ PG *WĒRIMUNDUZ ou *WERIMUNDUZ



Veremudo era rei dos suevos no ano 535, e só o conhecemos por umha excepcional inscriçom portuguesa preservada no mosteiro de Sam Salvador de Vairão. A leitura dada por A. Ferreiro em 1997 é:
"IN N(OMIN)E D(OMI)NI PERFECTUM EST TEMPLUM HUNC PER MARISPALLA D(E)O VOTA/
SUB DIE XIIII K(ALENDAS) AP(RILES) ER(A)
DLXXIII REGNANTE SERENISSIMO VEREMUNDU R(EG)E"
Tem-se opinado que a devandita inscriçom puidese fazer referência a algum dos dous Bermudos que reinárom em Galiza e Leom nos séculos X e XI, dado que a data vem afectada por umha fractura que se sobrepom ao DL. Assemade, Vermudo e Vermemundo som dous nomes distintos, se bem som frequentemente confundidos nos documentos medievais:
Veremundus ˂ PG *Werimunduz 'Protector dos Homes': PG *weraz 'home', *munduz 'protecçom'
Bermudus ˂ PG *Berimōdaz 'Oso- : PG *beran '(O que tem) A Corage dum Oso', *mōdaz 'carrage, corage, ímpeto'.
Voltando sobre a sua leitura da inscriçom, temos nela a fundaçom dum mosteiro, no mesmo momento em que sabemos, por umha carta do ano 538 do papa Vigilio ao metropolitano católico de Braga, Profuturo, que se estavam a reconstruir igrejas que foram destruídas e demolidas (dirutas) no passado, provavelmente em conflitos religiosos entre os suevos arrianos e os galaico-romanos católicos -tamém haveria minorias priscilianistas e pagás-. Falamos pois dumha época de chegamento entre ambas comunidades, cum rei que permitiria aos católicos a edificaçom e reedificaçom das suas igrejas. Por outra banda, é interessante o título empregado para o rei: serenissimo rege, que está conforme cos títulos conhecidos dos reis nos concilios de Braga ou nas obras de Sam Martim de Dume: 'domini gloriosissimi regis', 'glorisissimi regis', 'gloriosissimus atque piissimus', 'gloriosissimo ac tranquillissimo et insigni', 'clementissime rex'.
O nome Veremundu é um composto de *weraz 'home', ou *wēraz 'autêntico, amável', e *munduz 'mám, protecçom'. É comum como antropónimo na Idade Média, sendo o seguinte umha mínima selecçom:
'Veremundo presbyter conf. Sibamiro presbyter conf. Munioni presbyter conf.' (CODOLGA: Lugo 760)
'Alvaro, Cidone, Vermundo' (Celanova 879)
'Honoricus conf. Veremundus conf. Posidonius notavit, & conf.' (CODOLGA: Lugo 897)
'Telus testis., Tedon testis, Veremundus testis' (TA 911)
'de Sesnando et de ipsos heredes, scilicet Ueremundus, Baltarius' (Sobrado 942)
'Veremundus presbiter, filius Pelagii' (Samos 969)



Nom tem deixado, que eu saiba, topónimos associados. Na antroponímia europea Förstemann acha Werimund, Werimunt, Veremundu, Veremund, Veremundi, Wermund (ADN: 1536).






13. CHARARICI ˂ PG *HARJAREIKAZ 'Senhor do Exército'.



Rei da Galiza que houvo de viver a meados do século VI. É citado tam só por Gregório de Tours, num dos seus Milagres de Sam Martim, como o rei suevo que se converteu ao catolicismo logo de que um seu filho fosse sanado dumha grave doença pola intervençom do santo turonense. De feito, nesta lenda participam dous dos santos máis amados na Galiza: Sam Martinho de Tours, quem por médio das suas relíquias sanou ao infante, e Sam Martinho de Braga, que chegava à Galiza no mesmo momento, alô polo ano 550.
'Defecit lingua sterilis, tantas cupiens enarrare virtutes. Chararici cuiusdam regis Galliciae filius graviter aegrotabat, qui tale taedium incurrerat, ut solo spiritu palpitaret. Pater autem eius faetidae se illius Arianae sectae una cum incolis loci subdiderat. Sed et regio illa plus solito, quam aliae provintiae, a lepra sordebat. Cumque rex videret, urgueri filium in extremis, dicit suis: “Martinus ille, quem in Galliis dicunt multis virtutibus effulgere, cuius, quaeso, religionis vir fuerat, enarrate?” Cui aiunt: “Catholicae fidei populum pastorali cura in corpore positus gubernavit, adserens, Filium cum Patre et sancto Spiritu aequali substantia vel omnipotentia venerari; sed et nunc caeli sede locatus, assiduis beneficiis non cessat plebi propriae provideri.” Qui ait: “Si haec vera sunt quae profertis, discurrant usque ad eius templum fideles amici, multa munera deportantes; et si obtinent mei infantuli medicinam, inquisita fide catholica, quae ille credidit credam.” Pensato ergo auro argentoque ad filii sui pondus, transmisit ad venerabilem locum sepulchri. Quo perlati, oblatis muneribus, exorant ad beatum templum pro aegroto. Sed insedente adhuc in patris pectore sectam, non continuo integram recipere meruit medicinam. Reversi autem nuntii narraverunt regi, se multas virtutes ad beati tumulum vidisse, dicentes: “Cur non sanaverit filius tuus, ignoramus.” At ille intellegens, non ante sanari posse filium, nisi aequalem cum Patre crederet Christum, in honorem beati Martini fabricavit miro opere eclesiam, expeditamque, proclamat: “Si suscipere mereor viri iusti reliquias, quodcumque praedicaverint sacerdotes, credam.” Et sic iterum suos dirigit maiori cum munere. Qui venientes ad beatum locum, reliquias postulabant. Cumque eis offerentur ex consuetudine, dixerunt: “Non ita faciemus, sed nobis, quaesumus, licentia tribuatur ponendi quae exinde iterum adsumamus.” Tunc partem pallii sirici pensatam super beatum sepulchrum posuerunt, dicentes: “Si invenimus gratiam coram expetito patrono, quae posuimus plus in sequenti pensabunt, eruntque nobis in benedictione quaesita per fidem.” Vigilata ergo una nocte, facto mane, quae posuerant pensitabant. In quibus tanta viri infusa est gratia, ut tam diu elevarent in sublimi aeream libram, quantum habere poterat quo ascenderet momentanea. Cumque elevatae fuissent reliquiae cum magno triumpho, audierunt voces psallentium qui erant in civitate detrusi in carcere, et admirantes suavitatem sonus, interrogant custodes, quid hoc esset. Qui dixerunt: “Reliquiae domni Martini in Gallicia transmittuntur, et ideo sic psallitur.” Tunc illi flentes invocabant sanctum Martinum, ut eos sua visitatione liberaret. Exterritisque custodibus et in fugam versis, disruptis obicibus retenaculorum, liber populus surgit a vinculo, et sic usque ad sancta pignora, populo expectante venerunt, osculando flentes beatas reliquias simulque et gratias beato Martino pro sui absolutione reddentes, quod eos dignatus fuerit sua pietate salvare. Tunc, obtentis per sacerdotem a iudice culpis, incolomes dimissi sunt. Quod videntes gestatores reliquiarum, gavisi sunt valde, dicentes: “Nunc cognovimus, quod dignatur beatus antistis nobis peccatoribus propitium se praebere.” Et sic gratias agentes, navigio prospero, sequente patroni praesidio, undis lenibus, temperatis flatibus, velo pendulo, mare tranquillo, velociter ad portum Galliciae pervenerunt. Tunc commonitus a Deo beatus Martinus de regione longinqua, qui ibidem nunc sacerdos habetur, advenit. Sed nec hoc credo sine divina fuisse providentia, quod ea die se commoveret de patria, qua beatae reliquiae de loco levatae sunt, et sic simul cum ipsis pignoribus Galliciae portum ingressus sit. Quae pignora cum summa veneratione suscipientes, fidem miraculis firmant. Nam filius regis, amissa omni aegritudine, sanus properat ad occursum. Beatus autem Martinus sacerdotalis gratiae accepit principatum. Rex unitatem Patris et Filii et Spiritus sancti confessus, cum omni domo suo crysmatus est. Squalor leprae a populo pellitur, et omnes infirmi salvantur, nec umquam ibi usque nunc super aliquem leprae morbus apparuit. Talemque ibi gratiam in adventu pignorum beati patroni Dominus tribuit, ut virtutes, quae ibidem illa die factae sunt, enarrare perlongum sit. Nam tantum in amore Christi nunc populus ille prumptus est, ut omnes martyrium libentissime susciperent, si tempus persecutionis adesset.' (De virtutibus s. Martini , liber I, cap. 11, 'De Gallis Suavis conversis')
Ainda que se tem as vezes por um rei lendário, o autor escreve só 30 anos máis tarde dos acontecimentos que narra. Por outra banda, na escritura de Gregório de Tours ˂ch˃ representa em geral a aspirada germánica /h/, que nos nomes germánicos galegos nom aparece nem tem quaisquer efeito quando a princípios de palavra. De este modo, a grafia ˂Chariarici˃ de Gregório é equivalente a umha grafia galega Ariarici ˂ *Harjarīkaz 'Rei do Exército'. É nome frequente na Galiza ( no seguinte só recolho citas até o ano 1000):
'cum omnia quicquid ibidem Argericus abba obtinuit' (Samos 853)
'concedimus tibi omnes illas eclesias quas Argericus abbas obtinuit in Sama\nos/' (Samos 861)
'Purizellus testis. Chrismon, Argiricus filius Ariani testis. Chrismon, Nepocianus diaconus testis. Chrismon' (CODOLGA: Mondonhedo 864)
'Felix qui notuit conf., Argericus testis, Gundemarus testis' (TA 874)
'in Laureto hereditas de Venzo ab integro. alia de Argerigo ab integro.' (Celanova s.d.)
'sacerdos nomine Argerigus abba, & soror ejus nomine Sarra' (Samos 922)
'Andulfus ts. Argirigus ts. Teodemiro ts. Mundinus ts.' (Celanova 922)
'Silo ts. Argirigus ts. Felinus ts. Iunait ts.' (Celanova 922)
'Randinus abbas cfr. Argerigus abbas cfr. Nobidius abbas cfr.' (Celanova 952)
'ego Argirigu et uxor sua Todili' (Celanova 954)
'Argirigo ts. Nantildo ts. Sando ts' (Celanova 955)
'duo homines Aluaro et Argerico, de iure Ueremudus abbas' (Samos 985)
'Danilla. Savarigo. Sunilla. Merla. Buiso. Argerico. Donno.' (Celanova 995)



Tem deixado tamém alguns topónimos:

  • Argeriz / Arxeriz (22 hab.- Savinhao, Lugo)


Em Portugal:

  • Argeriz (Valpaços, Vila Real)




Förstemann recolhe: Charirigus, Chararich, Charricus, Harricho, Heririch, Herric, Ariaricus, Ariorich, Aririch (ADN: 778).




14.- ARIAMIRUS ˂ PG *HARJAMĒRJAZ 'Grande/Famoso no Exército'


Rei desde o ano 558 até nom máis tarde do ano 569, quando já reinava Theodomiro. Convoca o primeiro concilio católico de Braga, que foi o primeiro do reino, após máis dum século sem os bispos se reunirem. Provavelmente foi filho de Chariarico.
O seu nome é-nos conhecido tam só polas actas do primeiro concilio de Braga, do ano 561; nelas nom se afirma que fosse católico:
'CONCILIUM BRACARENSE PRIMUM OCTO EPISCOPORUM, habitum aera DXCIX, anno tertio Ariamiri regis, die Kalendarum Maiarum'
'Cum Galliciae provinciae episcopi, Lucretius, Andreas, Martinus, Cottus, Ildericus, Lucetius, Timotheus, Maliosus, ex praecepto praefati gloriosissimi Ariamiri regis in metropolitana eiusdem provinciae Bracarensis ecclesia convenissent'
O seu nome é o composto PG *Harjamērjaz 'Grande/Famoso no Exército', que da orige ao actual nome Argimiro, nome bem frequente na Idade Média e ainda vivo hoje:
'Nepotianus diaconus testis. Justus presbyter testis Argimirus notarius testis.' (CODOLGA: Mondonhedo 867)
'Didacus conf., Argimirius conf. Felix qui notuit conf.' (TA 874)
'nos, id est, Argemirus, Silo, Aloytus, Petrus, Kindulfus et Froila' (CODOLGA: Celanova 886)
'Eleca Cesaraugustanus episcopus conf., Argimirus Lamecensis episcopus conf.' (TA 899)
'pueros X nominibus id est, Airigum, Argemirum, Muza' (Celanova 926)
'Assuri ts. Teodemiro ts. Argemiro ts' (Celanova 948)
'Seniorino ts. Argemirus ts. Ragiane ts.' (Celanova 956)



E dúzias de citas máis. Na toponímia temos tamém umha extensa listage:

  • Sam Pedro de Argemil / Arxemil (freguesia de 85 hab.- Corgo, Lugo) ˂ 'et a oytava de todo o couto de Sam Pedro d'Argimir, et do padroadigo de toda essa eglesia' (LugoXIV 1309)


  • Santalha de Argemil / Arxemil (freguesia de 55 hab.- Sárria, Lugo)


  • Argemil / Arxemil (15 hab.- Lugo, Lugo)


  • Argemil / Arxemil (5 hab.- Savinhao, Lugo)


  • Argemil / Arxemil (82 hab.- Sober, Lugo)


  • Argemil / Arxemil (7 hab.- Carvalhedo, Lugo)


  • Arjomil / O Arxomil (44 hab.- Vimianço, Crunha)




Em Portugal:

  • Argemil (Chaves, VR)


  • Argemil (Santo Tirso, PO)


  • Argemil (Valpaços, VR)




Förstemann recolhe formas como: Charimeres, Harmar, Herimar, Herimer, Heremar, Ariamir, Airmar, Eremar... (ADN: 775)



15.- COTTUS



Bispo assistente ao primeiro concilio de Braga do 561, nom sabemos de quê cidade. Subscreve quarto nas actas, trás o metropolitano Lucrécio de Braga, André de Íria, e Martim de Dume, polo que podemos asumir que era bispo desde o 555, aproximadamente, maís nunca desde antes do ano 550 quando Martim chega à Galiza.
'Cottus episcopus subscripsi.'
Com respeito ao antropónimo Cottus, ainda que nom acho o seu nome nos documentos galegos medievais, si se da na toponímia:

  • Vila Cote / Vilacote (68 hab.- Castro Verde, Lugo)


  • Cal Cote / Calcote (30 hab.- Caldas de Reis, Ponte Vedra), de *Callem *Cotti.

E como primeiro elemento de antropónimos compostos em:
Cotofe (45 hab.- Mós, Pontevedra), de *Cottulfi
Cotomil (6 hab.- Carvalho, Crunha), de *Cottomiri
Förstemann recolhe este nome e as suas instáncias (ADN: 375): Cotto (um Bastarno mencionado por Livius XL, 57), Cottus (o nosso bispo), e Chotto, assi como os nomes de lugar formado polo nome e um apelativo Cuttenheim, Kottenleibe, Cuttinwanc.



16.- ILDERICUS ˂ PG *HILDERĪKAZ 'Rei do Combate'



Bispo assistente ao primeiro concilio de Braga do 561, subscreve quinto nas actas, trás o metropolitano Lucrécio de Braga, André de Íria, e Martim de Dume, e imediatamente após Cottus:
'Lucretius episcopus subscripsi.
Andreas episcopus subscripsi.
Martinus episcopus subscripsi.
Cottus episcopus subscripsi.
Ildericus episcopus subscripsi.'
O seu antropónimo é um nome composto dos elementos *Hildjō 'loita, combate' e o substantivo *rēkiz 'rei'. Só é relativamente frequente na nossa documentaçom:
'id sunt: nominibus Elderigus cum filiis suis; Mellilla cum filiis suis' (Samos 958)
'id est, Ilderigus cum filiis suis, Mellilla cum filiis suis' (Samos 960)
'Pelagio iudex, confirmat. Aldericus iudex, confirmat. Gudesteo iudez, confirmat.' (Celanova 1054)
'que fuit de Leocadia et de viro suo Elderigo' (Samos 1057)
Na toponimia:

  • Aldarís (70 hab.- Lousame, Crunha) ˂ 'quantum habetis ex portela de Aldariz usque Sanctum Vincencium de Aquis Sanctis' (TTO 1274)


  • Aldariz (58 hab.- Sam Genjo, Pontevedra)


  • Casaldrigo (5 hab.- Gomesende, Ourense)

Os dous primeiros procedem de formas genitivas ou locativas, o último vem do acusativo Ildericu(m).
Em Portugal:

  • Alderiz (Monção, Viana do Castelo)


  • Aldriz (St. Maria da Feira, Aveiro)

Note-se como o /i/ átono da primeira sílaba tem evoluído numha /a/. O nome feminino Aldara provem do medieval Hilduara, tendo sofrido idêntico cámbio.



Foi nome moi comum em toda Europa, como recolhe Förstemann (ADN: 834-5).



17.- THEUDOMIRUS ˂ PG *ÞEUDUMĒRAZ 'Grande entre o Povo':



Sucessor de Ariamiro, reina até o ano 570 quando é sucedido por Miro. Durante o seu reinado dividiu-se o reino em duas igrejas metropolitanas, Braga e Lugo, cada umha cumha serie de bispos dependentes, e cada bispado cabeça dumha circunscriçom dividida em dioceses ou paróquias e pagos; é a chamada Divisio Theudomiri ou Parroquial Suevo, preservada em copias medievais:
'Tempore Suevorum sub era DCVII die kalendarum Januarii, Theodomirus princeps idem Suevorum concilium in civitate Luco fieri precepit ad confirmandam fidem catholicam vel pro diversis Ecclesiae causis.'
O nosso rei é tamém mencionado polo cronista godo Joám de Biclara:
'In provincia Gallaeciae Miro post Theudomirum Suevorum rex efficitur.' (Biclarense, 570)
O seu nome, um composto de*Þeudō 'povo, naçom' e mēraz 'grande, afamado', é um dos máis comuns entre todos os germanos europeus, tamém na Galiza. O seguinte é umha selecçom, nom um inventário:
'Suniemirus Senior Crescentius Teodemirus item Suniiemirus Ansila Daniel Quorimio' (sobrado 818)
'Cognericus in hoc pactu manu mea (sig.) feci. Teodemirus in hoc pacto manu mea (sig.)' (CODOLGA: Samos 818)
'tibi patri nostro Teodemiro episcopo' (TA s. IX)
'Theodemirus presbiter scripsit [sig.], Ileoberedus cf., Ragesenda ts., Espallo ts.' (Sobrado 835)
'antecessores nostri domnus Teodemirus et domnus Athaulfus episcopus' (TA 866)
'Refulfus ts., Iunze ts., Teodemirus ts., Gundigeua ts., Nunnilo ts.' (Sobrado 887)
'Quiriacus dcns. ts. Ariulfus dcns. ts. Theodomirus dcns. ts. Froarigus dcns. ts. Agustinus dcns' (CODOLGA: Curtis 898)
'Tudemirus ts. Sisnandus ts. Adefonsus ts. Eorygius ts.' (Celanova 905)
'villam quam dicunt Sala quod abemus divisa cum germano nostro Teodemiro' (Celanova 916)
'Felinus ts. Iunait ts. Teodemiro ts. Avaldus ts. Lucido ts.' (Celanova 922)
'Vimara, Eila, Teudemirus, Segundinus, Visterla' (Samos 930)
'nominibus Theodemirus Soffini et Trevulcus presbiter' (Samos 933)
'Ermosinda ts. Mercolino ts. Teudemirus presbiter' (Celanova 937)
'Andrias genuit Cidi et Tumirum' (Celanova s. X)
'Arocta ts. Assuri ts. Teodemiro ts. Argemiro ts' (Celanova 948)
'concedimus extra quintana Teodemiri cum terra tres quartarios seminatura' (Celanova 950)
'supradictus episcopus domnus Thoimirus, sede Minduniensis' (Lourençá 969)
'ego Teodemiro et uxor mea Aragunti' (Celanova s. X)
'Gudesteo presbiter. Novidius presbiter. Teodemirus diaconus. Geodesindus Pepizi.' (Celanova 987)
'Petrus prepositus Antealtarium cf., Teodemirus prepositus de Pinario cf.' (Sobrado 995)
'villa de Peretello quos comparavimus Teodemiro et de Sendina' (Celanova 996)
'Ero Gundisalviz, et uxor mea Ayma Destiriguiz, et filios nostros Teomiro Eriz, et Munio Eriz' (CODOLGA: Santiago 1024)
'Mirus, Froila, Uermudus, Tudemirus, Sanciu' (Sobrado 1037)
'cum episcopo Toemiro Minduniense' (Lourençá 1087)



Pode-se ver vem a evoluçom do nome, desde um protogermánico *Þeudimēraz a umha forma latinizada Teudomirus / Teudemirus. Estas formas evoluem em romance galego a Todomiru ˃ Tomiro / Toumiro, e Todemiru ˃ Toimiro / Tuimiro:

  • O Toumilo (32 hab.- Covelo, Ponte Vedra)


  • Toimiro (s.d.- Pobra de Trives, Ourense)


  • Toimil (43 hab.- Lalim, Ponte Vedra)


  • Tuimil (552 hab.- Redondela, Ponte Vedra)


  • Tuimil (39 hab.- Valdovinho, Crunha) ˂ 'que habeo in terra de Trasanquos in uilla de Toimir' (Júvia 1199)


  • Toimil (30 hab.- Begonte, Lugo) ˂ 'villa quo dicunt Teodemiri, territorio Parricense ad sanctorum Iulianum a Roca' (Lourenzá 922)


  • Toimil (18 hab.- Paradela, Lugo)


  • Toimil (56 hab.- Jove, Lugo)


  • Santa Maria de Tuimil (freguesia de 134 hab.- Bóveda, Lugo) ˂ 'con suas pertenenças et dereyturas, a monte et a fonte, peru quer que vaa, sub signo de Santa Maria de Tuymir' (LugoXIV 1347) ˂ 'ecclesiam sancte Marie de Toemir cum toto cauto suo' (Samos 1175)


  • +Todemir (extinto, polo Courel, Lugo), em 'in Todemir iuxta rivulum Visunia et in Bergido villa Magaret' (Samos 1091)


  • +Toimir (extinto, por Mondonhedo, Lugo), em 'sancti Iohannis villa Laurenci cum suis adiunctionibus. in Villa Maur homines cum suas hereditates quos conveniunt in Casal sub villa Toimir super villa verde integro casal et kal de Lagena iuxta gandra de Pereiras cum suos homines. ' (Lourençá 969)


  • +Tuimiri (extinto, por Franqueám, Lugo, Lugo), em 'Villa Plana, Franquilani que fuit de Migido Tructiiz et alias ganancias quas ibi ganaui in Sancta Maria, omne mea ganancia ad filios de ipsa mulier et post mea parte in uilla Tuimiri media et in uilla Coruelle uilla de Bitularia et alia de Castro, medias ad uxore mea, domna Gunça' (Lourençá 1092)




Em Portugal:




  • Quinta do Tomil (Santa Marta Penaguião, VR)


  • Tamel (Barcelos, BR)


  • Teomil (Tondela, VI)




Em castela:

  • Villatomil (Medina de Pomar, Burgos)




18.- MIRO ˂ PG *MĒRAZ 'Grande, Famoso'



-O rei Miro recebe de Sam Martinho de Braga o Fórmula da Vida Honesta. Dum manuscrito austríaco do ano 1145. Fonte: Wikipedia-


Miro foi com segurança católico, e reinou do ano 570, quando sucedeu a Theudomiro, até o seu falecimento no 583. Este falecimento foi consequência dumha doença contraída estando em campanha na Bética, a onde acudira em auxilio do godo católico Hermenegildo, enfrentado co seu pai, o enérgico e arriano rei Leovigildo. Nesta campanha Miro viu-se na obriga de fazer juramento de amizade co rei godo logo de ver-se rodeado polas superiores forças deste. Com todo, Miro foi sem duvida o máis importante dos últimos reis suevos, levando a cabo campanha militares na Vascónia e na Bética, ordenando o seu reino, mantendo relaçons diplomáticas com godos, francos e bizantinos, e rodeado da sua cúria regia. Em resumo, foi o primeiro rei medieval galego, já nom só um rei étnico dos suevos, mais um rei da Galiza; assi é reconhecido e chamado por Gregorio de Tours.
As notícias que del temos xurdem de múltiples fontes primárias e independentes: Joám de Biclara, Gregório de Tours, as obras de Sam Martim de Dume, ou as actas do segundo concilio de Braga.



Da crónica de Joám de Biclara:
'In provincia Gallaeciae Miro post Theudomirum Suevorum rex efficitur.' (Biclarense, ano 570)
'Miro Suevorum rex bellum contra Runcones movet.' (ano 572)
    'Liuuigildus rex in Gallaecia Suevorum fines conturbat: et a rege Mirone per legatos rogatus pacem eis pro parvo tempore tribuit.' (ano 576)
'Liuuigildus rex civitatem hispalensem congregato exercitu obsidet et rebellem filium gravi obsidione concludit, in cuius solatio Miro Suevorum rex ad expugnandum Hispalim advenit ibique diem clausit extremum. cui Eburicus filius in provincia Gallaetiae in Regnum succedit. interea Liuuigildus rex supra dictam civitatem nunc fame, nunc ferro, nunc Baetis conclusione omnino conturbat.' (ano 583)
'His diebus Audeca in Gallaecia Suevorum regnum cum tyrannide assumit et Siseguntiam relictam Mironis regis in coniugium accepit. Eboricum regno privat et monasterii monachum facit.' (ano 584)



Da dedicatória que Sam Martim de Dume fai da sua obra Fórmula da Vida Honesta:
'Gloriosissimo ac tranquillissimo et insigni catholicae fidei praedito pietate Mironi regi Martinus humilis episcopus.' (FORMULA VITAE HONESTAE)



Das actas do Segundo Concílio de Braga:
'CONCILIUM BRACARENSE SECUNDUM DUODECIM EPISCOPORUM, habitum anno secundo regis Mironis, die Kalendarum Iuniarum, aera DCX.
Per ordinationem domini gloriosissimi filii nostri regis ex utroque concilio conveniremus in unum, ut non solum de visione alterutra gratulemur'



Da Historia Francorum de Gregório de Tours:
    'De legatis Calliciensibus ac prodigiis. Mirus rex Galliciensis legatos ad Guntchramnum regem dirixit. Cumque per Pectavum terminum praeterirent, quod tunc Chilpericus rex tenebat, nuntiata sunt ei. At ille sub custodia sibi eos exhibere praecepit et Parisius custodire. (...) Legati autem Sueborum post annum demissi, ad propria redierunt.' (Gregorio, Historia Francorum V.41)



    'De Galliciensibus regibus. In Gallitia quoque novae res actae sunt, quae de superius memorabuntur. Igitur cum Herminichildus, sicut supra diximus, patri infensus esset et in civitate quadam Hispaniae cum coniuge resediret, de imperatoris solatio fretus atque Mironis Galliciensis regis, patrem ad se cum exercitum venire cognovit consiliumque iniit, qualiter venientem aut repelleret aut negaret, nesciens miser , iudicium sibi inminere divinum, qui contra genitorem, quamlibet hereticum, talia cogitaret. Habitu ergo tractatu, de multis virorum milibus trecentos veros elegit armatus et infra castrum Osser, in cuius eclesia fontes divinitus conplentur, includit, ut scilicet primo impetu ab his pater territus ac lassatus, facilius ab inferiore manu, quae erat plurima, vinceretur. Denique his dolis Leuvichildus rex cognitis, cogitatione maxima fatigatur. 'Si', inquid, 'illuc cum omni exercitu abiero, conglobatis in unum exercitus adversorum iaculis crudilissime sauciatur. Se vero cum paucis vadam, virorum fortium manum nequeo superare. Tamen cum omnibus ibo'. Et accedens ad locum, viros proteruit castrumque conbusit, sicut iam superius memoratum est. Patrata quoque victuria, cognovit, Mironem regem contra se cum exercitu resedere. Quo circumdato, sacramenta exigit, sibi in posterum fore fedilem. Et sic, datis sibi invicem muneribus, unusquisque ad propria est regressus. Sed Miro postquam in patria rediit, non multos post dies conversus ad lectulum, obiit. Infirmatus enim ab aquis Hispaniae fuerat malis aeribusque incommodis. Quo defuncto, filius eius Eurichus Leuvichildi regis amicitias expetiit, dataque, ut pater fecerat, sacramenta, regnum Galliciensim suscepit. Hoc vero anno cognatus eius Audica, qui sororem illius disponsatam habebat, cum exercitu venit; adpraehensumque clericum facit ac diaconatus sibi praesbiterii ei inponi honorem iobet. Ipse quoque acceptam soceri sui uxorem, Galliciensim regnum obtenuit. Leuvichildus vero filium suum Herminichildum coepit et sicum usque Toletum adduxit, condemnans eum exilio; uxorem tamen eius a Grecis erepere non potuit.' (Historia Francorum VI, 43)



O seu nome, o simples e rotundo Miro, deriva do germánico *Mēraz 'grande, afamado'. Förstemann recolhe-o para toda Europa (ADN: 1102) nas formas Maro, Mero, Miro, Mirus. Na Galiza é um dos nomes máis comuns na Alta Idade Média, nas formas Mirus, Miri, e Miro, Mironis, e o seu uso só decai quando a antroponímia castelhana (limitada a umhas poucas dúcias de antropónimos como Alfonso, Velasco ˃ gal. Vasco, Munio, Pedro, ou Pelaio ˃ gal. Paio) substitue a rica antroponímia tradicional galega, um processo já moi avançado no ano 1100. O seguinte é umha escolma:



'Hyliedurus presbiter, Mirone, Rakericus, Solmirus presbiter, Vistremirus' (Celanova 842)
'Teodisclus, Acterius, Miron, Leovegildus, Donon' (Samos 878)
'Quilinus, Verinus, Miro, Sirio, Seneorina, Maria, Lareigus, Minax, & Asoredus' (CODOLGA: Lugo 897)
'ego Geldemiro cognomento Mira, tibi Mirone presbitero' (Sobrado 918)
'Mirus una cum uxore mea Froisinda in hac cartula donationis' (Sobrado 920)
'ego Mirone presbiter, uobis Menendo et Paterne facio scripturam uenditionis' (Sobrado 921)
'Gulfario et Ermegoto et de meos avos nominibus Rekamondo et Miron' (Celanova 940)
'battiuimus uestro iuniore nomine Froila cum alios meos galiasianes nominibus Miron, Fagilldo et Alifreda' (Celanova 940)
'Tanoi presbiter ts. Mirus presbiter ts. Plazentius presbiter ts. Quellus presbiter ts. Adegaster presbiter' (Celanova 940)
'Gundemiru Aldurieti ts., Salamiru ts., Miron Lotron ts., Ermegildus Ataniz ts.' (sobrado 941)
'Tanoi presbiter ts. Mirus presbiter ts. Plazentius presbiter ts. Quellus presbiter ts. Adegaster presbiter' (Sobrado 941)
'Argemondus confessor ts. Mirus confessor ts. Sisoaldus confessor ts.' (Celanova 942)
'Ero Fredinandez, ts. Mirone, ts. Framiro, ts.' (Lourençá 947)
'Frediulfo, testis. Auido, testis. Sendo, testis. Miron, testis. Stephano, testis. Egicca, testis.' (CODOLGA : Santiago 947)
'eo quod peccato impediente furtauit Menendus filius de Miro ouelias de Onaredo' (Sobrado 949)
¡Dacamiro ts. Recesindo ts. Miro ts. Cindo ts. Argemiro ts.¡ (Celanova 960)
'Mirus presbiter in hac cartula vendicionis manu mea (signum). Beconsindo ts.' (Celanova 961)
'Argimirus confessus ts. Asoi ts. Gundesindo ts. Ragiane ts. Mirus presbiter ts. Mitus. Gunderigo ts. Vistremiro ts. Ascarigo ts. Vimara' (Celanova 961)
'Savarigu. Vilitrio. Egila. Miru. Anna. Alsi. Anulfo. Kintila' (Celanova 997)



Na toponímia é moi abundante, em formas de acusativo, locativo e genitivo:

  • Calsomiro (12 hab.- Esgos, Ourense) ˂ *casale do Miro


  • Casaldomiro (76 hab.- Teo, Crunha)


  • Casdemiro (4 hab.- Chantada, Lugo)


  • Casdemiro (7 hab.- Pereiro de Aguiar, Ourense)


  • Santa Maria Madalena de Vilar de Milo / Vilardemilo (freguesia com 56 hab.- Viana do Bolo, Ourense)


  • Pena de Miro (s.d.- Sober, Lugo)



  • Domirom / Domirón (906 hab.- Narom, Crunha) ˂ *Domini Mironi


  • Mirom / Mirón (12 hab.- Arteijo, Crunha)


  • Mirom / Mirón (332 hab.- Carvalho, Crunha)


  • Mirom / Mirón (3 hab.- Guitiriz, Lugo)


  • Mirom / Mirón (13 hab.- Laracha, Crunha)


  • Mirom / Mirón (109 hab.- Ponte Caldelas, Ponte Vedra)


  • Mirom / Mirón (5 hab.- Vilalva, Lugo)


  • Mirom / O Mirón (40 hab.- Lousame, Crunha)


  • Mirom / O Mirón (51 hab.- Salvaterra do Minho, Ponte Vedra)


  • Postemirón (212 hab.- Vila Boa, Ponte Vedra) ˂ *Poste Mironi 'Estaçom/Passo de Miro'


  • Vila Mirom / Vilamirón (17 hab.- Pantom, Lugo) ˂ 'de uillare Nebridi usque in fontano qui discurrit de Uilla Mironi et usque infundit in Mineo' (CODOLGA: Pombeiro 964)


  • Fonte Mirom / Fontemirón (14 hab.- Negreira, Crunha)


  • Vilar Mirom / Vilarmirón (11 hab.- Ponte Nova, Lugo)


  • +Miron (extinto, por Irijoa, Crunha), em 'in ualle Nemitos in prouincia Galletie, uillas uocatas Miron, Ferrar, Uerines, Mantares, Bouada, Asperella, Uigo, Castro, Cabanas, Ualle, Pontelias' (Sobrado 1037)


  • +Miron (extinto, por Ribas de Sil, Lugo), em 'in ipsa sua villa ubi dicent Carioga, sive in alias suas villas ubique eas abui tam in Ederada quam in illos montes de Cesuras usque in rium de Paretes (…) de Sancto Petro usque in Ranarios, et usque in Ganderas, cum omnes suos exitus, sua roboreda et sua salta de terminos de Miron usque in carrale antiqua' (Celanova 932)


  • +Villar Miron (extinto, por Avanha, Crunha), em 'que venit de Trandeira intrat in [?] per vallado, quo modo dividit inter Kagin, (…) villa Palacios, cognomento Nanton, cum suos villares integros Maariz, villar Miron, Sarz[?], villa de Palacio, et quantum habeo in villa de Trianes, Suilam, Villarino, Buscheiro' (CODOLGA: Santiago 988)



  • Val de Mirós / Valdemirós (25 hab.- Viveiro, Lugo), de Mironis (genitivo de Miro)


  • Mirós (16 hab.- Cartelhe, Ourense)


  • Mirós (18 hab.- Riós, Ourense)


  • Mirós (21 hab.- Valdovinho, Crunha)



  • Vila Mel / Vilamel (43 hab.- Castro de Rei, Lugo)


  • Sam Lourenço de Vilar Mel / Vilarmel (freguesia com 43 hab.- Quiroga, Lugo)


  • Mer (30 hab.- Sober, Lugo)


  • Mil de Baixo / Mil de Abaixo (56 hab.- Moeche, Crunha)


  • Mil de Riba / Mil de Arriba (19 hab.- Moeche, Crunha)


  • +Miri (extinto, Vilar Maior, Crunha), em 'inter duos flumines Eume et Lambre, iuxta flamen Doronia, discurrente ad aulam Sancte Marie de Doronia, subtus alpeum Liuvani, et est ipsa hereditate que vocitant Doronia; damus vobis illa per ipsum flumen de Doronia et inde per Miri et inde per Liuvani' (CODOLGA: Caaveiro s. XI)




Em Portugal:

  • Mirão (Amarante, Porto)


  • Mirão (Baião, Porto)


  • Mirão (Matosinhos, Porto)


  • Mirão (Resende, Viseu)


  • Miro (Penacova, Coimbra)


  • Mirões (Oliveira de Azeméis, Aveiro)




Na Cantábria:

  • Mirones (135 hab.- Miera, Cantábria)







19.- NITIGISIUS ˂ PG *NĪÞIGAIZJAZ



O suevo Nitigisius foi bispo católico de Lugo ao menos entre os anos 572 e 589, participando no segundo concílio de Braga como bispo metropolitano da Gallécia lucense; nom acode ao terceiro concílio de Toledo, quando delega no metropolitano de Braga Pantardus.
'Cum Galliciae provinciae episcopi, tam ex Bracarensi quam ex Lucensi synodo, cum suis metropolitanis, praecepto praefati regis simul in metropolitana Bracarensi ecclesia convenissent, id est Martinus, Nitigisius, Remisol, Andreas, Lucetius, Adoric, Wittimer, Sardinarius, Viator, Anila, Polemius, Mailoc (…) Nitigisius Lucensis ecclesiae episcopus dixit (...)
Nitigisius Lucensis metropolitanae ecclesiae episcopus his gestis subscripsi.
Andreas Iriensis ecclesiae episcopus his gestis subscripsi.
Wittimer Auriensis ecclesiae episcopus his gestis subscripsi.
Anila Tudensis ecclesiae episcopus his gestis subscripsi.
Polemius Asturicensis ecclesiae episcopus his gestis subscripsi.
Mailoc Britonensis ecclesiae episcopus his gestis subscripsi.'
O anterior é das actas do II Concílio de Braga de 572; o seguinte fragmento pertence as actas do III de Toledo de 589, moi pouco depois da incorporaçom do reino suevo ao reino visigodo:
'Pantardus in Christi nomine Ecclesiae Catholicae Bracarensis metropolitanus Galliciae provinciae, his Constitutionibus quibus in urbe Toledana interfui anuens tam pro me quam pro fratre meo Nitigisio episcopo de civitate Luci subscripsi.'
A el adica Sam Martinho de Braga a sua colecçom 'CAPITULA EX ORIENTALIUM PATRUM SYNODIS'.
'CAPITULA EX ORIENTALIUM PATRUM SYNODIS A MARTINO EPISCOPO ORDINATA ATQUE COLLECTA. Domno beatissimo atque apostolicae sedis honore suscipiendo in Christo fratri Nitigisio episcopo vel universo concilio Lucensis ecclesiae Martinus episcopus.'



O nome Nitigisius é um composto dum primeiro tema *nîþam 'hostilidade, raiva, encono', e um segundo tema nom tam claro, que poderia ser *gaizaz 'lança'. Este nome nom tem deixado toponímia associada, sendo o seu primeiro elemento desusual na antroponímia galega medieval. Só o acho num nome provavelmente franco –jà que amossa metafonia- e serôdio:
'abbas Garcia cf., prior Niterius sancti Martini cf.' (Sobrado 1179)
E tamém num nome germánico autóctone que se retrai a umha forma proto-germánica *nîþihraban 'Corvo Ravudo' (de raiva, nom de rabo):
'Aldoreto ts. Presidio ts. Nedran ts. Odorio ts' (Celanova 957)



Förstemann (ADN:1159) só recolhe o nome do bispo no seu próprio grupo de variantes, mais tamém acha as formas Nedger, Nedgar, que representam a evoluçom máis comúm dum protogermánico *gaizaz.






20.- WITTIMER ˂ PG *WITJMĒRAZ (?)



Bispo católico de Ourense, assiste ao II Concílio de Braga do ano 572. A el adica Sam Martinho de Dume o seu ensaio 'De Ira':
'Domno ac beatissimo, mihi desiderantissimo in Christo, Fratri Vittimero Episcopo Martinus Episcopus.' (Sam Martinho, De Ira)



Nas actas do II concílio de Braga temos:
'Cum Galliciae provinciae episcopi, tam ex Bracarensi quam ex Lucensi synodo, cum suis metropolitanis, praecepto praefati regis simul in metropolitana Bracarensi ecclesia convenissent, id est Martinus, Nitigisius, Remisol, Andreas, Lucetius, Adoric, Wittimer, Sardinarius, Viator, Anila, Polemius, Mailoc (…)
Nitigisius Lucensis metropolitanae ecclesiae episcopus his gestis subscripsi.
Andreas Iriensis ecclesiae episcopus his gestis subscripsi.
Wittimer Auriensis ecclesiae episcopus his gestis subscripsi.
Anila Tudensis ecclesiae episcopus his gestis subscripsi.
Polemius Asturicensis ecclesiae episcopus his gestis subscripsi.
Mailoc Britonensis ecclesiae episcopus his gestis subscripsi.' (II Concílio Braga)



O nome Wittimerus é um composto cum segundo elemento PG *mēraz 'grande, famoso', mais um primeiro elemento que é possivelmente *witjam que vem significar 'juízo, sabedoria', e que etimologicamente deriva dum termo indoeuropeu *weid- 'sabedoria, conhecimento, observaçom'; deste jeito o significado originário do nome, se o tinha, puido ser 'O que é grande pola sua sabedoria'. O reforço dumha consoante por iode é fenómeno comum nas línguas germánicas ocidentais, mais desconhecido no gótico do século IV. Outra opçom é um primeiro elemento *wīht-, adaptado como vict/vitt-, relacionado co latim VICTORIA.



O nome nom é moi frequente na Idade Média, e atopamo-lo coa grafia ˂ict˃ por ˂itt˃, provavelmente nom etimológica, mais empregada por ser idêntico o resultado romance de [i:ct], [i:t:] ˃ [it]:
'in scriptura de auio nostro, Uictemirus prepositus fundauerit ipse monasterio de Uolebre' (Lourençá 922)
'Sedonius confessus cf. [sig.], Victimirus diaconus cf. [sig.], Ermorigus presbiter cf. [sig.]' (Sobrado 961)
'Recemirus cf., Victimirus cf., Prouecindus cf.' (Sobrado 964)
'Riquilanem confessus cf. [sig.], Uictimirus confessus cf. [sig.], Astrulfus diaconus cf. [sig.]' (Sobrado 964)
'qui presentes fuerunt: Uictemirus ts., Sauarigus ts., Fortunius ts., Brandila ts.' (Sobrado 965)
'Astrulfus cf., Pabregildus cf., Uictemirus presbiter, Fulgentius presbiter' (Sobrado 976)



Tem deixado um topónimo, que implica a prévia identificaçom da wau germánica co latim qw, ou com gw e posterior reforço articulatório, como nos nomes Quigelm por Wiljelm, Quino por Wino, Quanzo por Wanzo (ADN: passim):

  • Quitimil (51 hab.- Begonte, Lugo) ˂ *Quittimiri




Förstemann recolhe o nome coas variantes: Vithimir, Witimir, Widemer, Vithimir, Widimar, Widiomar, Wittimar, Vittamer... (ADN: 1571-2).



Comentarios

  1. Cossué: excelente artigo!.
    En canto a Ver(e)mudi e Ver(e)mundus: aínda sen confirmación documental, achégoche o posible topónimo relacionado : Bermún (cfr. aquí: http://toponimiavaladouro.blogspot.com.es/2013/07/toponimia-do-concello-do-valadouro.html)

    ResponderEliminar
  2. Moitas graças, meu. Confirmo a relaçom documental: Bermún n'O Incio está documentado como Veremudi em documento de 1098 (Tombo de Samos d. 140)
    A evoluçom dos topónimos Bermún/Bermui é: Veremudi > Veremude > Veremûê (com nasalizaçom progressiva por causa do m) > Veremui (desnasalizaçom) / Veremún (geraçom dumha nasal em posiçom implosiva).

    ResponderEliminar

Publicar un comentario

Deixe o seu comentario:

O máis visto no último mes